شاهنامه نه فقط یک اثر ادبی، بلکه آینه روح جمعی ماست

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه تهران، در این مراسم که با حضور اعضای هیأت رئیسه دانشکده ادبیات و علوم انسانی و جمعی از ادیبان، نویسندگان، هنرمندان، استادان پیشکسوت و جمع کثیری از دانشجویان در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد، دکتر جواد اصغری، رئیس این دانشکده در سخنانی گفت: «زبان فارسی، تنها ابزار گفتگو نیست، بلکه شناسنامه و هویت ملی ماست، رودی که از دل تاریخ هزارساله این سرزمین می‌جوشد و امروز در وجود تک‌تک ما جاریست. چه کسی را تواناتر از فردوسی می‌توان یافت که این رود را از گزند طوفان‌های تاریخ پناه دهد و با خلق شاهنامه، نه تنها زبان که جان ملت ایران را زنده نگه دارد.»
رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی با تأکید بر پاسداری از میراث فرهنگی و ادبی ایران، اظهار داشت: «امروز پس از گذشت سده‌ها، مسئولیت سنگین پاسداری از گوهر ناب شاهنامه در برابر هر بی‌مهری و فراموشی بر دوش ماست؛ چرا که شاهنامه تنها یک اثر ادبی نیست، بلکه آینه‌ایست که روح جمعی ما، شرافت، دلاوری و خردورزی نیاکانمان را در آن بازمی‌بینم و از زبان فردوسی می‌شنویم که توانایی را باید در دانایی و دانش جست، سخنی هزارساله که درمان دردهای امروز ما نیز است.»
دکتر اصغری در بخش دیگری از سخنان خود از تلاش‌های استادان، پژوهشگران و تمامی کسانی که در اعتلای زبان فارسی می‌کوشند سپاسگزاری کرد و افزود: «امیدوارم این گردهمایی گام دیگری در راه زنده نگه‌داشتن میراث فردوسی و تقویت پیوند نسل امروز با ریشه‌های فرهنگی‌شان باشد.»

در بخش دیگری از این مراسم، دکتر علی‌اشرف صادقی، از مؤلفان لغت‌نامه دهخدا، در سخنانی به سیر تحول زبان فارسی پرداخت و با اشاره به رابطه زبان و ملیت گفت: «چهار عنصر زبان، اشتراک تاریخ، اشتراک فرهنگ و اشتراک دین در ایجاد تعلق به یک ملیت نقش دارند و اگر ما به اقوام ساکن در محدوده کنونی ایران نگاه کنیم، درمی‌یابیم که این اقوام در این چهار عنصر مشترک هستند.»
وی افزود: «زبان فارسی ما دنباله زبان فارسی میانه است، ولی تحول پیدا کرده است. این تحولات تا دوره میانه بسیار محسوس، اما پس از آن تاکنون، بسیار اندک بوده است. در واقع زبانی که امروز ما با آن سخن می‌گوئیم و می‌نویسیم تقریباً همان فارسی میانه است.»
دکتر صادقی در ادامه گفت: «برخی می‌گویند اینکه ما امروز می‌توانیم شاهنامه فردوسی و یا متون قدیمی خود را به راحتی مطالعه کنیم، یک عیب و نشانه رکود زبان است، در حالی که یک حسن برای زبان فارسی و نشان‌دهنده استمرار فرهنگی ایرانیان است. در حالی که در زبانی مانند انگلیسی، آثار ادبی قدما باید به انگلیسی امروز ترجمه شود تا برای گویشگر امروزی قابل فهم شود.»

سخنران بعدی این گردهمایی، دکتر ژاله آموزگار، استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، بود که به راز ماندگاری زبان فارسی پرداخت و گفت: «زبان فارسی به هیچ منطقه و قوم خاصی تعلق ندارد، بلکه متعلق به همه مردم ایران است. این زبان فارسی است که همه ما را در تمام نقاط ایران از گویش‌ها و لهجه‌های گوناگون به هم پیوند می‌دهد.»
دکتر آموزگار افزود: «در همه کشورهایی که فرهنگ تثبیت‌شده دارند، از دیرباز تنوع اقوام و گویش‌ها وجود داشته است. در گذر زمان، این اقوام تبدیل به ملتی واحد می‌شوند و ضمن حفظ زبان‌ها و گویش‌ها و سنت‌های خود، با یک زبان واحد با یکدیگر و با جهان تعامل می‌کنند.»
استاد پیشکسوت دانشکده ادبیات و علوم انسانی با بیان اینکه عوامل مختلفی همچون عوامل سیاسی، دینی و اقتصادی باعث تسلط و غلبه زبانی بر زبان رسمی یک سرزمین دیگر می‌شود، گفت: «در بیشتر موارد، زبان‌هایی که با تسلط قوم غالب از بین می‌روند، سابقه نوشتاری قوی ندارند. در مقابل، زبان‌هایی ماندگار می‌شوند که فرهنگ قوی و ریشه‌دار و سابقه علمی نوشتاری پرمحتوایی دارند. زبان رسمی ما هم طی سده‌ها دستخوش یورش‌های سخت شده است، اما خوشبختانه همه آنها را از سرگذرانده و پابرجای مانده است.»
دکتر آموزگار افزود: «آنچه مهم است، این است که زبان فارسی، نه صرفاً زبان شفاهی مردم ما، بلکه بیان‌کننده اندیشه ما بوده است و در قالب‌های مختلفی همچون سکه‌ها، رساله‌های علمی و متون ادبی جاودانه شده است.»
دکتر آموزگار در پایان با تأکید بر لزوم پاسداری از زبان فارسی به عنوان میراث مشترک همه ایرانیان، گفت: «نسل ما این زبان را همچون جان عزیزش حفظ کرد و امروز آن را به شما نسل جدید می‌سپارد. همتی کنید و نگاهبانش باشید و با اندیشه‌های مغرضانه قومی، سیاسی و وارداتی آلوده‌اش نکنید. این زبان، دشمن گویش‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌های اقوام نیست، بلکه در کنار همه آنها زبان ملی و نشانه یکپارچگی این سرزمین است.»

در ادامه مراسم، دکتر حکمت‌الله ملاصالحی، استاد پیشکسوت باستان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، در سخنانی گفت: «راه ماندگاری در زمانه امروز، خودآگاهی تاریخی است. خودآگاهی تاریخی، یعنی اینکه بدانیم در کجای تاریخ ایستاده‌ایم و به کدام سنت و میراثی تکیه زده‌ایم؛ اینکه بدانیم ایران کجاست و ایرانی بودن برای ما محمل چه معنایی است.»
وی با بیان اینکه زبان فارسی زبانی بسیار نرم و موسیقایی است، فردوسی را طلوع‌گاه زبان فارسی عنوان کرد و افزود: «جغرافیای زبان فارسی، از قلمروی امپراطوری هخامنشیان، پارتیان و ساسانیان هم فراتر رفت و هرجا که پرچم فرهنگ ما در آن در اهتزار است، آن سرزمین برای ما بیگانه نیست.»
وی در ادامه سخنان خود به تأثیر و تأثر زبان فارسی و زبان یونانی پرداخت، گفت: «در زبان یونانی وقتی کسی خوب سخن می‌گوید، می‌گویند یونانی او مثل فارسی است، یعنی روان و گویاست. در حقیقت، خویشاوندی این دو زبان، همچون خویشاوندی فرهنگ این دو ملت و خویشاوندی فلسفه یونانی و خرد ایرانی، بسیار دیرینه و خصوصاً در زبان باستان ایران و یونان مشهود است.»
استاد پیشکسوت دانشگاه تهران در پایان گفت: «بشریت به زبان فارسی نیاز دارد. از این رو، صیانت از آن، نه صیانت از یک زبان متعارف و معمولی، بلکه صیانت از یکی از غنی‌ترین مواریث تاریخ بشر است.»

سخنرانی دکتر سیداحمدرضا قائم‌مقامی، استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران و دکتر میلاد عظیمی، پژوهشگر ادبیات فارسی، سخنرانی مجازی دکتر تورج دریایی، سرویراستار دانشنامه ایرانیکا و دکتر محمود امیدسالار، شاهنامه‌پژوه، نمایش اپرای رستم و سهراب ساخته استاد لوریس چکناوارایان و اجرای موسیقی سنتی از سوی استاد کیوان ساکت، از دیگر بخش‌های این مراسم بود.